DüetMatematik - VATANDAŞLIK DERS NOTLARI

S Seçimlerin başlamasından bitimine kadar, seçimin düzen içinde yönetimi ve dürüstlüğü ile ilgili bütün işlemleri yapma ve yaptırma, seçim süresince ve seçimden sonra seçim konularıyla ilgili bütün yolsuzlukları, şikayet ve itirazları inceleme ve kesin karara bağlama ve Türkiye Büyük Millet Meclisi üyelerinin seçim tutanaklarını kabul etme görevi Yüksek Seçim Kurulunundur.

Yüksek Seçim Kurulunun kararları kesindir. Bu kararlar aleyhine başka bir mercie başvurulamaz (m.79).

Yüksek Seçim Kurulu, Anayasanın “yasama” bölümünde düzenlenmiş olsa da, gerek kuruluş, gerek çalışma tarzı bakımından bir yargı organı niteliğindedir.

MİLLETVEKİLİ OLMA ŞARTLARI:

30 yaşını doldurmuş olmak
TC vatandaşı olmak
Yüz kızartıcı suç işlememiş olmak
Taksirli suçlar hariç 1 yıldan fazla hüküm giymemiş olmak
Askerliğini yapmış olmak
Kamu hizmetlerinden yasaklı olmamak

KİMLER MİLLETVEKİLİ OLAMAZ?

Askerler(TSK)
Öğretim görevlileri (istifa ettikten 1 ay sonra görevlerine dönebilirler)

Barajlı Seçim Sistemi:

Meclise girecek olan partinin önce geçerli oyların %10’unu alması gerekir.(Bu antidemokratik bir uygulamadır)

► Alınan oya göre sandalye sayısının artmasına basit çoğunluk sistemi denir.

► Ülke barajı partiler için aranır , bağımsızlarda aranmaz

Milletvekilliğini Düşüren Durumlar:

1 ayda mazeretsiz 5 birleşim gününe katılmamış olmak
82. maddedeki üyelikle bağdaşmayan işler yapmak
İstifa etmesi durumunda( İstifa TBMM tarafından kabul edilirse)
Cumhurbaşkanı seçilirse
TC vatandaşlığından çıkarılması durumunda

► Şu Durumlarda TBMM Genel Kurulu toplanması gerekmez:

· Anaysa mahkemesinin parti kapatma kararında vekilin adı geçmesi

· Kesin hüküm giymesi durumunda (TBMM’nin tatil döneminde böyle bir olay olursa TBMM ön izin verir, oylama tatil sonunda yapılır, dokunulmazlık kaldırılır)

ü Meclis en fazla 3 ay tatil yapabilir.(Meclisin 5 yıllık görev süresine “yasama dönemi”, 1 yıllık görev süresine “yasama yılı” denir.

ü Tatil anında olağanüstü toplantı çağrısı Meclis Başkanı veya Cumhur başkanı tarafından yapılabilir.

ü TBMM’nin yasama yılı 1 Ekim’de başlar.TBMM açılış konuşmasını ‘isterse’ Cumhurbaşkanı yapar.

TBMM’nin GÖREV ve YETKİLERİ:

ü Verilmiş ölüm cezalarını kesinleştirme yetkisi vardı 2004’te kalktı.

ü Genel veya özel af ilanına karar vermek(Orman yakana af yok!)

ü Para basılmasına karar vermek

ü Cumhurbaşkanını seçmek

ü TSK kullanımına karar vermek(Meclis tatildeyse bu kararı Cumhurbaşkanı verir.)

ü Hükümete kanun hükmünde kararname yetkisi vermek(1973’de başlamıştır)

ü Uluslararası anlaşmaların onaylanmasını uygun bulmak, onayı ise cumhurbaşkanı verir.(Uluslararası anlaşmalar kanun niteliğindeler lakin Anayasa mahkemesine verilemez)

ü Kanun yapmak, koymak, değiştirmek.

ü Bütçeyi hazırlamak(Bütçe kanunu Cumhurbaşkanı veto yetkisi dışındadır)

Not: Cumhurbaşkanı meclisten gelen kararları onayladığı için bu kararların sonuçlarından sorunlu tutulamaz.(Karşı imza kuralı)

Bir kanun Cumhurbaşkanı tarafından onaylanıp resmi gazetede yayınlandıktan 15 gün sonra yürürlüğe geçmiş olur.

Kadük Olma: Yasama dönemi bitmeden sonucu bağlanamayan yasalara kadük oldu denir.

SİYASİ PARTİLER:

- İlk siyasi partiler 2. meşrutiyet le açıldı(1908)-İttihat ve Terakki-Ahrar-Hürriyet ve İtilaf

- Türkiye’nin ilk kurulan partisi CHP

- 1946’da çok partili sisteme geçiş (Demokrat Parti’nin kurulmasıyla )

İlk defa tek dereceli, çok partili sisteme geçiş

- Siyasi partiler en az 30 kişiden oluşur(parti kurmak için izin alınmaz)

SEÇİMLERİN ESASLARI

1. Tek dereceli seçim sisteminin uygulanması(Halkın temsilcilerini doğrudan kendisinin seçmesi) Halka seçimlere katılma hakkı ilk defa 1876’da 1. meşrutiyetle verilmiştir.Ancak bu hak iki dereceli seçim sistemine göre verilmiştir.Bu sistem 1946’ya kadar uygulanmıştır.1946’da bu sistemin yerine tek dereceli seçim sistemi getirilmiş ve böylece halkın temsilcilerini doğrudan doğruya seçmesi sağlanmıştır.

2. Gizli oy, açık sayım döküm esası(1950’den beri uygulanır)

3. Genel oy ilkesi: Yaş ve sezginlik dışında başka bir şart aranmadan ülkedeki herkesin oy verme hakkının olmasına denir.

* 1934 yılında kadınlara seçme- seçilme hakkının verilmesi genel oy ilkesine uygun bir adımdır.

* 1924’de vergi verenin oy vermesi şartının kaldırılması da aynı şekilde genel oy ilkesine uygundur.

4. Eşit oy ilkesi: Herkes bir oy hakkına sahiptir.

5. Seçimlerin yargısal denetimi: YSK yapar, kararları kesindir, değiştirilemez.

►►Kimler oy veremez?

- Askeri Öğrenciler

- Er ve erbaşlar

- Hükümlüler (taksirli(kazara) suçlu hariç 1 yıldan fazla hüküm giyenler oy veremez)

Not: Tutukluklar oy verebilir.

► 1931 yılında ilk bağımsız milletvekili kontenjanı açıldı(16 kişilik)

► Türkiye tarihinde yapılan ilk çok partili milletvekili seçimi 1946 yılında,çok partili ilk yerel seçim 1930 yılında yapıldı.

► Partiler kurulduktan sonra program ve iç tüzüğe sahip olmalı, bunları İç İşleri bakanlığına göndermeliler.Bundan sonra tüzel kişilik kazanırlar.

► Bir siyasi partinin programında, lâik cumhuriyetçi düzene aykırı maddeler; devletin ülkesi ve milleti ile bölünmez bütünlüğüne aykırı, suça teşvik edici maddeler, zümre egemenliğine ilişkin maddeler olamaz.

► Hakimler ve Savcılar, Sayıştay dahil Yüksek Yargı Organları mensupları, Kamu Kurum ve Kuruluşlarının memur statüsündeki görevlileri, yaptıkları hizmet bakımından işçi niteliği taşımayan diğer kamu görevlileri, Silahlı Kuvvetler mensupları ile Yüksek Öğretim öncesi öğrencileri Siyasi Partilere üye olamazlar.

Yüksek Öğretim elemanları yasaklamanın dışındadır. Bunlar hakkında Yüksek Öğretim Kanunu uygulanır.

► Siyasi partilerin gelir kaynağı hazineden aldığı paradır.Bu parayı alabilmesi için;

- Seçimlerde %7’yi aşması

- En az 5 milletvekiline sahip olmalı

► Siyasi partiler üyelerden para toplar.

► Siyasi partiler yabancı kişilerden para alamaz, ticaret yapamaz.

SİYASİ PARTİLERİN KAPATILMASI

- Parti programında olmaması gereken şeyler varsa ve bunlara göre eylem yaparsa,ticaret yaparsa, yabancı kişi veya şirketlerden para alırsa kapatılır

- Önce ceza verilir, sonra kapatılır

- Parti programının uyması gereken kuralların ihlalinde hazineden alınan parayı geri ödemek ya da alamamakla cezalandırılabilir.

► Siyasi partinin kapatılma davasını Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı Anayasa mahkemesine açar.Üç yolla gerçekleşir:

1. Re’sen

2. Bakanlar kurulu kararı, Adalet bakanı isteğiyle

3. TBMM milletvekillerinin 1/5’inin yazılı teklifiyle

► Anayasa mahkemesi 2/3 (nitelikli) çoğunlukla karar verir.

► 1961 anayasasıyla Anayasa mahkemesi kuruldu.

► Siyasi partilerin mali denetimini Anayasa mahkemesi yapar, Sayıştay yardımcı olur.

► Siyasi Parti Kurma

Yasal engeli bulunmayan, 18 yaşını doldurmuş kadın ya da erkek her Türkiye Cumhuriyeti yurttaşı siyasi bir parti kurabilir ve siyasi bir partiye üye olabilir. Parti kurmak için önceden izin alınması gerekmez. Siyasi bir parti kurabilmek için milletvekili seçilebilme yeterliliğine sahip en az 30 kişinin bir araya gelmesi, kuruluş bildirgesi, tüzük-program gibi belgeleri hazırlaması gerekiyor. Bunlar İçişleri Bakanlığı'na teslim edildiğinde, parti kurulmuş oluyor.

CUMHURBAŞKANI

“Cumhurbaşkanı, Türkiye Büyük Millet Meclisince kırk yaşını doldurmuş ve yükseköğrenim yapmış kendi üyeleri veya bu niteliklere ve milletvekili seçilme yeterliğine sahip Türk vatandaşları arasından... seçilir”.

Buna göre, Cumhurbaşkanı seçilme yeterliliğinin şartları şunlardır:

1. Türk Vatandaşlığı

2. Kırk Yaşını Doldurmuş Olmak

3. Yüksek Öğrenim Şartı

1924 Teşkilât-ı Esasiye Kanunu böyle bir öğrenim şartı aramıyordu. Bu şart ilk defa 1961 Anayasası tarafından konulmuştur. Bu şartın konulmasındaki asıl neden, 1950-60 döneminde Cumhurbaşkanlığı yapan ve yüksek öğrenim görmemiş olan Celal Bayar’a duyulan tepkidir

4. Milletvekili Olmak veya Milletvekili Seçilme Yeterliliğine Sahip Olmak

Türkiye Büyük Millet Meclisi üyesi olmayan ama milletvekili seçilme yeterliliğine sahip birinin Cumhurbaşkanlığına aday gösterilebilmesi “Meclis üye tamsayısının en az beşte birinin yazılı önerisiyle mümkündür” (m.101/2).

5. Daha Önce Cumhurbaşkanlığı Yapmamış Olmak

B. Seçme Yetkisi

Anayasamızın 101’inci maddesine göre Cumhurbaşkanı seçme yetkisi Türkiye Büyük Millet Meclisine aittir. Cumhurbaşkanının Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından değil de, halk tarafından seçilmesi, doğrudan parlâmenter sistemin terk edilmesi sonucunu doğurur.

C. Seçim Usûlü

Seçim Süresi.- Cumhurbaşkanının görev süresinin dolmasından otuz gün önce veya Cumhurbaşkanlığı makamının boşalmasından 10 gün sonra Cumhurbaşkanlığı seçimine başlanır ve seçime başlama tarihinden otuz gün içinde sonuçlandırılır.Bu sürenin ilk 10 günü içinde adayların Meclis Başkanlık Divanına bildirilmesi ve kalan yirmi gün içinde de seçimin tamamlanması gerekir (m.102/2). Cumhurbaşkanı görev süresinin sona ermesi veya Cumhurbaşkanlığı makamının boşalması durumlarında Türkiye Büyük Millet Meclisi toplantı halinde değilse hemen toplantıya çağrılır (m.102/1).

Oylama Usûlü.- Cumhurbaşkanı “gizli oyla” seçilir. Bu nedenle, siyasî parti gruplarının, milletvekillerinin oylarını etkilemesi mümkün değildir. Oylamanın gizli olması, Cumhurbaşkanı adayının siyasî partilerden bağımsız olmasına da hizmet eder.

Yeter Sayı.- Kural olarak Cumhurbaşkanı, Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tamsayısının üçte iki çoğunluğu ile seçilir. Burada üye tamsayısı dendiğine göre, bu sayı, 550’dir. Ölenler, istifa edenler, milletvekilliği düşenler bu sayıdan düşülmez. Buna göre üçte iki çoğunluk 366 oy etmektedir.

Turlar .- Anayasamız seçilmek için üye tamsayısının üçte iki çoğunluğunu kural olarak kabul ettiyse de, bu çoğunluğa ulaşılamaması durumunda kilitlenmeyi önlemek için, ikinci, üçüncü ve dördüncü tur oylamalar yapılmasını öngörmüştür. Bu turlar arasında Anayasaya göre en az “üçer gün” olmalıdır (Anayasa, m.102/3).

Birinci ve İkinci Tur Oylama.- Birinci ve ikinci tur oylamada Cumhurbaşkanı seçilmek için yeter sayı Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tamsayısının üçte ikisidir (m.102/3).

Üçüncü Tur .- İlk iki tur oylamada çoğunluk sağlanamazsa üçüncü oylamaya geçilir. Üçüncü oylamada üye tamsayısının salt çoğunluğunu, yani 276 oy sağlayan aday Cumhurbaşkanı seçilmiş olur.

Dördüncü Tur .- Üçüncü tur oylamada üye tamsayısının salt çoğunluğu sağlanamadığı takdirde, üçüncü oylamada en çok oy almış bulunan iki aday arasında dördüncü oylama yapılır. Bu turda da seçilmek için yeter sayı üye tamsayısının salt çoğunluğu, yani 276’dır.

Dördüncü tur oylamada da üye tamsayısının salt çoğunluğu ile Cumhurbaşkanı seçilemediği takdirde derhal Türkiye Büyük Millet Meclisi seçimleri yenilenir (m.102/3).

Bu hüküm 1961 Anayasası döneminde Cumhurbaşkanının seçilmesinde ortaya çıkan kilitlenmeden ders alınarak oluşturulmuştur. Bilindiği gibi, Türkiye Büyük Millet Meclisi 12 Mart 1980 günü Cumhurbaşkanı seçimlerine başlamış; ama 12 Eylül 1980 tarihine gelindiğinde hâlâ Cumhurbaşkanı seçememişti.

1982 Anayasasının öngördüğü seçimlerin yenilenmesi yaptırımı, Türkiye Büyük Millet Meclisinin üzerinde “Demokles’in kılıcı” gibi sallandığından, Meclisin Cumhurbaşkanı seçememesi ihtimali çok azdır. Zira, milletvekilliklerinin sona ermesini istemeyen milletvekillerinin salt çoğunluğu şu ya da bu şekilde dördüncü tura katılan iki adaydan biri üzerinde toplanacaktır. Bu hüküm, 1982 Anayasasının öngördüğü kriz giderici hükümlerden biridir.

Görüldüğü gibi, 1982 Anayasası kriz giderici tedbirler almakla birlikte, Cumhurbaşkanının seçimi için “üye tamsayısının salt çoğunluğu” kuralından vazgeçmemiştir. Dördüncü turda, en çok oy alan adayın Cumhurbaşkanı seçilmesi görüşü kabul edilmemiştir. Anayasa, devleti temsil edecek kişinin hiç olmazsa, Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tamsayısının salt çoğunluğunun oyunu alması gerektiği fikrine sadık kalmıştır.

Türkiye Büyük Millet Meclisinin Cumhurbaşkanı seçme kararı bir parlâmento kararı niteliğindedir.